بررسی تأثیر احتمالی پدیده‌های آکوستیکی و سایکوآکوستیکی در وضعیت خرک ساز کمانچه
پذیرفته شده برای ارائه شفاهی
کد مقاله : 1108-ISAV2019 (R1)
نویسندگان
دانشکده موسیقی دانشگاه هنر، تهران
چکیده
ساختارهای غیرمعمول در ساز کمانچه، از جمله کج بودن خرک نسبت به سیم‌ها و کُنیک معکوس در قطر دسته ساز می-توانند با کمک علم آکوستیک و علوم دیگر علّت‌یابی شوند. در این مقاله با رجوع به بحث هارمونیک‌های موجود در صدایِ تولیدشده از ساز و وجود پدیده‌ای به نام اینهارمونیسیتی سعی شده دلیل کج قرار دادن خرک در سازهای قدیمی که تا امروز نیز بعضاً دیده می-شود، روشن شود. اینهارمونیسیتی ناشی از خارج شدن فرکانس هارمونیک‌ها از ضریب صحیح فرکانس پایه و افزایش آنهاست. در واقع این پدیده مختص سیم‌های واقعی بوده و انحراف از وضعیت ارتعاش یک سیمِ ایده‌آل مسبب ایجاد آن است. هر چه قطر سیم بیشتر باشد مقدار این پدیده نیز بیشتر بوده و هر چه طول مرتعش و کشش اعمالی به سیم بیشتر و سختی سیم کمتر شود مقدار آن نیز کاهش می‌یابد. از سوی دیگر سیستم شنوایی انسان و درک زیروبمی، موردی‌ست که در ارتباط با پدیده مذکور مورد بررسی قرار گرفت. لازم به توضیح است سیستم شنوایی انسان شامل عوامل فیزیولوژیکی دستگاه شنوایی و سایکولوژیکی مغز در تشخیص زیروبمی صداهاست. در اینجا ارتباطی میان پدیده اینهارمونیسیتی و تأثیر آن در درک زیروبمی صدا برقرار شده است. بدین نحو که با وجود تشدید این پدیده در سیم‌های قطور‌تر با کاهش طول مرتعشْ هنگام انگشت‌گذاری و به تبع آن افزایش فرکانسِ هارمونیک-های بالاتر، سیستم شنوایی نیز احساس زیرایی بیشتری داشته و بنابراین نوازنده برای اجرای یک فاصله صوتی مشخص بر روی سیم-های مختلف با فواصل طولی مختلفی روی سیم‌ها مواجه خواهد شد. نتیجتاً با وجود این پدیده در سیم‌های قدیمی لازم بوده خرک را در سمت سیم‌های بم پایین آورده و عملاً با افزایش طول سیم این اختلاف را کم کنند. جهت رفع این مشکل تحوّلاتی در ساخت سیم‌های جدید ایجاد شده است. بدین صورت که با بکارگیری پوشش‌های فنری، چگالی در واحد طولِ سیم را با ثابت نگه داشتن قطر مرکزی افزایش و اثر قطر را که در فرمول‌هایِ مربوطه با توان چهار افزایش می‌یابد خنثی کرده‌اند. با این حساب با توجه به استفاده روزمره از سیم‌های جدید و پی‌بردنِ تدریجی نوازندگان به این مسئله بنظر می‌رسد دیگر نیازی به وضعیت مذکور برای خرک نبوده و مشکل پیشین مرتفع شده است. لازم به ذکر است بیان نظر قطعی در رابطه با این موارد منوط به انجام آزمایشاتی‌ست که به نمونه‌هایی از آن در انتهای مقاله اشاره شده و مباحث پیش‌رو به منزله‌ی دیدگاه نظری در این حوزه است.
کلیدواژه ها
موضوعات